Khi ngày 30/4 đang đến gần, 40 năm sau chiến tranh, người dân Việt Nam cùng với những khuyết tật cả về thể chất lẫn tình thần vẫn cảm nhận được nỗi đau kéo dài của chất độc màu da cam.
 |
40 năm đã trôi qua nhưng nỗi đau mà chất độc da cam để lại vẫn còn kéo dài đến đời con, cháu các nạn nhân |
Nhiếp ảnh gia Damir Sagolj của hãng tin Reuters đã đi dọc miền đất nước Việt Nam, gặp những người bị ảnh hưởng bởi loại chất độc này khi 4 thập kỷ đã trôi qua.Ung thư hô hấp và những dị tật bẩm sinh của cả cựu chiến binh Việt Nam và Mỹ đều có liên quan đến việc bị nhiễm chất diệt cỏ. Quân đội Mỹ đã rải hàng triệu lít chất độc da cam xuống những khu rừng của Việt Nam trong suốt cuộc chiến để làm lộ nơi ẩn nấp của quân đội Việt Nam.
 |
Đà Nẵng từng là nơi lưu trữ chất độc màu da cam của quân đội Mỹ |
Nếu bạn cất cánh từ sân bay Đà Nẵng của Việt Nam, nhìn qua cửa sổ bên phải, giữa tòa nhà khởi hành và bức tường màu vàng chia tách sân bay với xóm làng đông đúc, bạn sẽ nhìn thấy một vết sẹo xấu xí trên gương mặt đã không còn xinh đẹp của Chiến tranh Việt Nam.
Đây là nơi những thùng chất độc da cam được lưu giữ. Quân đội Mỹ đã phun loại thuốc trừ cỏ này trên khắp đất nước Việt Nam. Và giờ đây, hơn 40 năm sau, nơi này cuối cùng cũng được khử nhiễm.
 |
| Thế hệ thứ hai, thứ ba của các nạn nhân vẫn phải chịu di chứng từ chất độc da cam |
Khi tham dự một buổi lễ kỷ niệm, chúng ta dễ rơi vào những bài diễn văn sáo rỗng nói về “trước và sau” cuộc chiến.
Nhưng nhiếp ảnh gia Damir Sagolj muốn viết một câu chuyện về di chứng của chất độc da cam. Một vài đồng nghiệp đã không ủng hộ quyết định này của ông. Có nhiều đồng nghiệp đã hỏi ông: Anh không thể tìm được gì mới thay vì kể lại những câu chuyện đã được nói mãi à?
 |
| Những đứa trẻ sinh ra bị khuyết tật cả về thể chất, tinh thần, bị mắc ung thư và có thể tử vong ngay sau sinh |
“Tôi không thể nói ở đâu, khi nào tôi được nghe nó nhưng tôi nhớ có một lời khuyên rất hay như thế này: Không cần biết bạn nghe câu chuyện này bao nhiêu lần, không cần biết có bao nhiêu người đã làm điều này, hãy làm nó như thể bạn là người đầu tiên và duy nhất được chứng kiến. Trước đây, tôi đã nghe theo lời khuyên này nhiều lần và giờ cũng vậy”.
Damir Sagolj đã cùng với một đồng nghiệp người Việt Nam đi dọc đất nước trải dài hơn 1.500 km từ bắc tới nam để gặp nhiều người vẫn còn đang bị ảnh hưởng bởi chất độc màu da cam.
 |
| Hơn 3 triệu trong số 4,8 triệu người từng tiếp xúc với chất độc da cam bị mắc các căn bệnh chết người |
Hiệp hội Nạn nhân chất độc màu da cam/dioxin Việt Nam (VAVA) nói với Reuters rằng có hơn 4,8 triệu người Việt Nam từng tiếp xúc với thuốc diệt cỏ và hơn 3 triệu người trong số này bị mắc những căn bệnh chết người.
 |
| Một đứa bé sinh ra không có mắt vì bị nhiễm chất độc da cam |
Nhưng ngay sau khi Damir Sagolj bắt đầu chụp những bức ảnh và nói chuyện với các nạn nhân cùng người thân của họ, ông nhận ra mình cần phải suy nghĩ lại xem sẽ kể câu chuyện này như thế nào. Phản ứng tức thời và tự nhiên nhất của ông là tiến lại gần hơn, thật sát với gương mặt của một nạn nhân để cảm nhận thật rõ chuyện gì đã xảy ra với cơ thể của con người.
Đây gần như là cách tiếp cận của nhiếp ảnh pháp y. Trong một nhà tế bần ngoại thành Hà Nội, sau một vài bức ảnh chân dung của đứa bé sinh ra không mắt và những nạn nhân khác với cơ thể đầy vết xoắn khủng khiếp, ông cảm thấy kế hoạch ban đầu của mình là sai lầm. Những gương mặt, đôi mắt trong các bức ảnh đau thương, tập trung vào đó khiến ông quên đi những thứ xung quanh.
 |
| Cựu chiến binh Nguyen Hong Phuc, 63 tuổi, ngồi cạnh con trai Nguyen Dinh Loc, 20 tuổi |
“Tôi muốn đặt nó trong bối cảnh hiện nay của Việt Nam, 40 năm sau. Để xem những nạn nhân ở thế hệ thứ hai, thứ ba xem họ đang ở đâu và họ sống như thế nào. Để biết tại sao những đứa con, đứa cháu của những người bị nhiễm độc sinh ra vẫn bị khuyết tật, để tìm hiểu xem liệu mọi người có biết về những nguy hiểm và nếu có thì khi nào họ phát hiện ra”.
Và ông đã chụp những bức ảnh để nói lên được tất cả những điều đó.
Khi các phóng viên đến gần hơn với chiến trường cũ, đi từ miền bắc, số lượng các trường hợp nhiễm bệnh càng tăng lên. Họ vẫn giữ liên lạc với VAVA để có được thông tin về các nạn nhân.
VAVA và các quan chức địa phương cùng các thành viên gia đình đều xác nhận rằng tình hình sức khỏe của những người mà các nhà báo đã gặp, chụp ảnh đều liên quan đến chất độc da cam khi cha mẹ hoặc ông bà họ tiếp xúc với chất độc.
 |
| Ông Le Van Dan cùng những đứa cháu bị nhiễm chất độc da cam của mình |
Tại một ngôi làng, ông Le Van Dan, một người lính miền nam Việt Nam cũ nói với phóng viên rằng ông đã bị máy bay Mỹ rải trực tiếp chất độc lên người. Cả 2 đứa cháu trai của ông đều bị tàn tật nặng vì nhiễm chất độc da cam.
Trong một ngôi làng nhỏ ở tỉnh Thái Bình, trong một ngôi phòng trống, lạnh lẽo, không có bất cứ đồ đạc nào, Doan Thi Hong Gam nằm co quắp trong một tấm chăn màu xanh nhạt. Bức tường cáu bẩn của căn phòng cho thấy nơi đây đã diễn ra những cuộc vật lộn. Cô gái này bị cô lập từ khi 16 tuổi do mắc bệnh tâm thần nặng. Năm nay, cô đã 38 tuổi.
 |
| Doan Thi Hong Gam bị nhốt cô lập từ năm 16 tuổi do bị tâm thần nặng |
“Tôi đã chụp hình người phụ nữ tội nghiệp này trong khoảng 15 phút. Đây có thể là những khung hình ám ảnh nhất mà tôi từng chụp trong một thời gian dài. Cha cô, một cựu chiến binh đang nằm trên giường trong căn phòng bên cạnh, cũng bị ốm rất nặng. Ông bị nhiễm chất động da cam trong suốt cuộc chiến”.
Tại một ngôi làng khác, trong một bức ảnh khác. Trên một ngọn đồi gần nhà, cựu chiến binh Do Duc Diu chỉ cho các phóng viên thấy nghĩa trang mà ông đã xây cho 12 người con của mình. Tất cả họ đã chết ngay sau khi sinh ra vì bị khuyết tật. Bên cạnh còn có một vài ngôi mộ trống dành cho các con gái của ông. Họ vẫn sống nhưng bị bệnh rất nặng.
 |
| Khu nghĩa địa dành riêng cho những người con đã chết vì chất độc da cam của ông Do Duc Diu |
Người đàn ông này cũng là một người lính miền bắc Việt Nam. Ông tiếp xúc với thuốc diệt cỏ độc hại. Hơn 12 năm qua, ông và vợ đã cố để sinh được một đứa con khỏe mạnh. Từng đứa con của họ ra đời đều đã chết và họ nghĩ đó là một lời nguyền hay một sự xui xẻo. Vì thế mà họ đã cầu trời phật, đi vái tứ phương nhưng đều vô vọng.
Họ chỉ biết mình bị nhiễm chất độc da cam sau khi đứa con thứ 15 sinh ra cũng bị bệnh. “Tôi đã chụp ảnh cô con gái út và điều này không hề dễ dàng”.
 |
| Lai Van Manh, một người bị khuyết tật cả về thể chất và tâm thần, nằm trên giường |
Càng những ngôi làng sau đó, hình ảnh càng ám ảnh hơn. “Ống kính của tôi đặt ở một khoảng cách. Tôi chụp qua tấm màn và chụp ngược sáng. Tôi chụp những chi tiết và những phản xạ. Chúng tôi đã ghi chép nhất nhiều, cố gắng để không bỏ sót bất cứ chi tiết nào quan trọng, cần thiết để xây dựng một hình ảnh chính xác. Sau đó, chúng tôi tiếp tục tiến xa hơn về phía nam”.
“Trở lại Đà Nẵng, bên cạnh sân bay quốc tế, chúng tôi tới thăm một cặp vợ chồng trẻ. Họ sống và làm việc tại đây từ cuối những năm 1990. Lần đầu chúng tôi tới, người chồng đi câu cá, bắt ốc và hái rau về nhà để ăn”.
Gia đình họ rất nghèo nên tất cả các loại đồ ăn đều được chào đón. Những gì anh không biết đó là chất độc da cam được lưu trữ ở gần đây. Nó đã làm ô nhiễm nước, mọi thứ quanh hồ cạnh đường băng.
 |
| Con trai một cặp vợ chồng bị nhiễm chất độc da cam ở Đà Nẵng. Anh chị nhiễm độc do sống tại khu vực bị ô nhiễm |
Con gái anh sinh ra bị bệnh vào năm 2000 và mất năm 7 tuổi. Con trai họ sinh năm 2008, cũng bị bệnh với những triệu chứng tương tự như chị gái. “Tôi đã chụp những bức ảnh sau đó chúng tôi lái xe đến thăm gia đình đang ở viện. Cậu bé đang được truyền máu. Cậu bé bị mù, rất yếu, nắm lấy ngón tay tôi, sau đó thổi một nụ hôn vào không trung. Tôi cứ ngoảnh lại nhìn thằng bé mãi cho đến khi rời đi”.
Mỹ đã ngừng rải chất độc da cam vào năm 1971 và chiến tranh kết thúc năm 1975. 20 năm sau, mọt số người từ những ngôi làng và thành phố không biết gì về nó. Đến 40 năm sau, ngày hôm nay, những đứa trẻ và cha mẹ chúng vẫn còn bị tổn thương và một phần lớn câu chuyện vẫn còn chưa được nói. Chất độc da cam là một trong những thảm kịch lớn gây ra biết bao bi kịch nhỏ, tất cả đều do con người tạo ra.
“Những bức ảnh của tôi không làm được gì nhiều ngoài trừ việc kể lại câu chuyện này bất chấp tất cả mọi cái nhíu mày. Những bức ảnh tôi chụp không phải về những gì trước đó, sau này, tất cả đều nói về hiện tại”.
Bảo Linh (tin tức Reuters)
